ความเป็นมา
ประเทศไทยเป็นผู้นำในการผลิตและส่งออกข้าวอันดับต้นๆของโลก อย่างไรก็ตาม การผลิตข้าวที่เพิ่มขึ้นในช่วงทศวรรษที่ผ่านมานั้น ไม่ได้มีแนวทางการบริหารจัดการพื้นที่อย่างยั่งยืน จึงส่งผลให้มีการปล่อยก๊าซเรือนกระจกอย่างมีนัยสำคัญ การลดลงของความหลากหลายทางชีวภาพ การลดลงของบริการทางระบบนิเวศ และขาดความสมดุลในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ
โครงการระบบการผลิตข้าวยั่งยืนแบบองค์รวม หรือ ISRL ได้รับการสนับสนุนงบประมาณจากกองทุนสิ่งแวดล้อมโลก (GEF) รอบที่ 7 ภายใต้สาขาความหลากหลายทางชีวภาพ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ การบริหารจัดการดิน และระบบการผลิตอาหารที่ยั่งยืน (Food Systems, Land Use and Restoration Impact Program: FOLUR) และกระทรวงเพื่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา สหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี (BMZ) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อปรับเปลี่ยนการผลิตข้าวและการใช้พื้นที่การเกษตรในประเทศไทย ในจังหวัดเป้าหมาย 2 จังหวัด ได้แก่ อุบลราชธานี และเชียงราย ให้เกิดความสมดุลในมิติสังคม เศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อม
วัตถุประสงค์
เพื่อปรับเปลี่ยนห่วงโซ่คุณค่าข้าวไทยและเกษตรกรรมให้เกิดความยั่งยืนด้านสิ่งแวดล้อม โดยใช้แนวทางการจัดการภูมินิเวศแบบบูรณาการร่วมกับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
แนวทางการดำเนินงาน
ด้วยความร่วมมือกับส่วนราชการ ภาคเอกชน สถาบันวิจัย และเกษตรกร ได้นำแนวทางการจัดการภูมิทัศน์แบบบูรณาการ โดยการเสริมสร้างศักยภาพ การจัดหาเงินทุน และยกระดับการนำมาตรฐานการเกษตรที่ยั่งยืน มาปรับใช้ในขณะที่มีการรักษา ฟื้นฟู ปรับปรุงภูมิทัศน์ ระบบนิเวศ และความหลากหลายทางชีวภาพเพื่อช่วยเป็นส่วนหนึ่งให้ประเทศไทยเปลี่ยนผ่านไปสู่การผลิตข้าวที่ยั่งยืน
แนวทางการทำงานของโครงการมีดังต่อไปนี้
องค์ประกอบที่ 1 ส่งเสริมนโยบายสำหรับการจัดการเชิงภูมินิเวศในการผลิตข้าวแบบบูรณาการ ในระดับประเทศ
โดยโครงการฯจะเสริมสร้างขีดความสามารถร่วมกับกระทรวงต่าง ๆ เช่นกระทรวงกระเกษตรและสหกรณ์ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โดยมุ่งเน้นที่ระบบส่งเสริมการเกษตรแบบแปลงใหญ่ รวมถึงการจัดการลุ่มน้ำ การปกป้องความหลากหลายทางชีวภาพ และการลดมลพิษจากการทำการเกษตรแบบใช้สารเคมี
องค์ประกอบที่ 2 เพิ่มประสิทธิภาพการจัดการป่าไม้ ต้นน้ำลำธาร และความหลากหลายทางชีวภาพ ในจังหวัดเป้าหมาย
โดยการส่งเสริมให้หน่วยงานระดับจังหวัดทั้งอุบลราชธานีและเชียงราย รวมถึงหน่วยงานระดับชาติที่เกี่ยวข้อง ดำเนินการวางแผนการจัดการที่ดินเชิงพื้นที่ เพื่อเป็นพื้นฐานสำหรับการอนุรักษ์ระบบนิเวศ การใช้ที่ดินอย่างยั่งยืน อีกทั้งส่งเสริมการปลูกไม้ผลอื่นๆ เช่น กาแฟ พืชผลไม้ วนเกษตรในพื้นที่ป่าซึ่งเป็นกุญแจสำคัญในการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ รวมถึงการเชื่อมโยงกับการลงทุนเพื่อรักษาระบบนิเวศ โดยสนับสนุนให้สตรีเข้ามามีส่วนร่วมในการดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ เพิ่มขึ้น
องค์ประกอบที่ 3 สร้างกลไกทางการเงินและส่งเสริมการผลิตข้าวอย่างยั่งยืน
โครงการ ISRL จะดำเนินการเพื่อจัดหาเงินทุนที่เป็นนวัตกรรมใหม่ โดยการสนับสนุนการพัฒนากลไกทางการเงินที่คำนึงถึงการตลาด การร่วมลงทุนของภาคเอกชน ภาครัฐ และผู้ผลิต รวมถึงการสร้างมูลค่าผลผลิตข้าวเพิ่มจากการปลูกข้าวให้เป็นไปตามมาตรฐานการเกษตรที่ยั่งยืน ในพื้นที่นา 565,200 ไร่ อีกทั้งยังมีส่วนร่วมในการปกป้องต้นน้ำลำธาร การอนุรักษ์ระบบนิเวศและความหลากหลายทางชีวภาพ ตลอดจนเพิ่มกิจกรรมที่ช่วยการฟื้นฟูดิน และการปกป้องผืนป่า
องค์ประกอบที่ 4 ขับเคลื่อนการขยายผลระดับชาติและระดับภูมิภาค และการพัฒนาระบบการวัดผลการดำเนินงาน
โดยโครงการฯจะเผยแพร่องค์ความรู้ไปสู่พื้นที่ที่เหมาะสมในทุกภูมิภาคของประเทศไทย และขยายไปสู่ประเทศในภูมิภาคอาเซียนอย่างน้อย 2 ประเทศ รวมถึงการส่งเสริมการใช้ มาตรฐานข้าวยั่งยืน ภายใต้มาตรฐานสินค้าเกษตร (มกษ.) ที่ประกาศใช้โดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ซึ่งเป็นระบบติดตามและประเมินผล (M&E) ที่คำนึงถึงเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม รวมถึงการส่งเสริมบทบาทสตรี ทั้งนี้ โครงการจะอำนวยความสะดวกผ่านการทำงานร่วมกันกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทุกภาคส่วน
สนับสนุนงบประมาณโดย
- กระทรวงเพื่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา สหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี (BMZ)
- งบประมาณสมทบจาก โครงการสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติ (UNEP) ภายใต้กองทุนสิ่งแวดล้อมโลก (GEF)
ประเทศ
ประเทศไทย จังหวัดอุบลราชธานี และเชียงราย
หน่วยงานร่วมดำเนินงาน
- กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (โดยมี กรมการข้าว เป็นหน่วยงานหลัก)
- กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
ระยะเวลาดำเนินโครงการ
เมษายน พ.ศ. 2566 ถึง มีนาคม พ.ศ. 2570