“การปรับตัว” คืออะไร หากได้ยินคำถามนี้ หลายท่านอาจเกิดความสงสัยโดยลืมคิดไปว่า จริงๆ แล้วพวกเราต่างปรับตัวอยู่ตลอดเวลาทั้งต่อการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม มนุษย์เรียนรู้จากประสบการณ์และปรับตัวเพื่อความอยู่รอด ตัวอย่างเช่น ชุมชนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่น้ำท่วมถึง ที่มีการก่อสร้างบ้านเรือนแบบใต้ถุนสูง อีกทั้งยังมีการเตรียมเรือเพื่อช่วยในการเดินทางหากมีภาวะน้ำท่วม ดังนั้นจึงไม่มีผลกระทบที่เกิดขึ้นจากน้ำท่วม อีกทั้งน้ำท่วมยังช่วยเสริมสร้างรายได้อันเกิดจากการประมง

แต่บางครั้งความเจริญหรือการพัฒนาที่รวดเร็ว ก็มีผลกระทบต่อรูปแบบการปรับตัวของชุมชน เช่น พื้นที่คลองท่าดี จังหวัดนครศรีธรรมราช ในช่วงระยะเวลากว่าสิบปีที่ผ่านมา การขยายตัวของของชุมชนเมืองเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว โครงการบ้านจัดสรร ศูนย์การค้าขนาดใหญ่ การก่อสร้างถนนที่ผุดขึ้นราวดอกเห็ด พื้นที่ลำน้ำเดิมบางส่วนถูกเปลี่ยนเป็นพื้นที่ถนน ความกว้างของคลองที่ลดลงทำให้สูญเสียพื้นที่รับน้ำตามธรรมชาติ ทำให้เกิดปัญหาการขาดแคลนน้ำในช่วงฤดูแล้ง อีกทั้งแนวคลองตามธรรมชาติถูกปรับเปลี่ยนให้เป็นเส้นตรงตามแนวถนน ทำให้ในช่วงฤดูน้ำหลาก น้ำไหลเข้าสู่ตัวเมืองได้อย่างรวดเร็ว พื้นที่คลองท่าดี จึงต้องเผชิญกับปัญหาน้ำท่วมและภัยแล้งอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ มาตรการปรับตัวโดยอาศัยระบบนิเวศ นับเป็นทางเลือกหนึ่งที่จะนำมาช่วยในการลดความเสี่ยงและผลกระทบจากน้ำท่วม รวมทั้งช่วยเพิ่มพื้นที่กักเก็บน้ำ

สืบเนื่องจากผลการศึกษาความเปราะบางที่ดำเนินการในคลองท่าดี โครงการ ECOSWat ได้มีการนำเสนอมาตรการการปรับตัวโดยอาศัยนิเวศ อันประกอบด้วยบ่อดักตะกอนและการพัฒนาพื้นที่ชุ่มน้ำ ให้กับกรมทรัพยากรน้ำเพื่อดำเนินการ โดยกรมทรัพยากรน้ำได้เข้าสำรวจพื้นที่เก็บข้อมูล ประเมินสถานการณ์ เพื่อศึกษาความเป็นไปได้ของการดำเนินการมาตรการปรับตัวโดยอาศัยระบบนิเวศในพื้นที่ลุ่มน้ำย่อยคลองท่าดี

มาตรการปรับตัวโดยอาศัยระบบนิเวศจัดเป็นแนวคิดใหม่สำหรับการบริหารจัดการน้ำในเมืองไทย กรมทรัพยากรน้ำจำเป็นต้องมีความเข้าใจในหลักการทั้งในเรื่องประโยชน์ ผลกระทบ และการออกแบบมาตรการ นอกจากนี้อีกปัจจัยที่สำคัญของการดำเนินมาตรการการปรับตัวโดยอาศัยระบบนิเวศ คือการยอมรับของชุมชนและผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย กรมทรัพยากรน้ำจึงจัดให้มีการรับฟังความคิดเห็นจากภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง จากผลของการรับฟังความคิดเห็น ชุมชนและกลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียเห็นด้วยกับการดำเนินการมาตรการปรับตัวโดยอาศัยระบบนิเวศ อันประกอบด้วย บ่อดักตะกอนและการพัฒนาพื้นที่ชุ่มน้ำในพื้นที่คลองท่าดี

บ่อดักตะกอนสามารถช่วยในการเก็บกักตะกอน ช่วยลดการสะสมของปริมาณตะกอนในอ่างเก็บน้ำ ส่วนพื้นที่ชุ่มน้ำนั้น นอกจากช่วยเก็บกักน้ำตามธรรมชาติแล้ว ยังมีส่วนช่วยในเรื่องความหลากหลายทางชีวภาพภายในพื้นที่อีกด้วย การใช้ประโยชน์จากระบบนิเวศเพื่อการบริหารจัดการน้ำดังเช่นสองมาตรการที่กล่าวถึงนี้ ต่างสอดคล้องกับแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ในด้านการบริหารจัดการน้ำ ซึ่งถือเป็นแนวทางการพัฒนาที่นำไปสู่ความยั่งยืนของชุมชนอย่างแท้จริง