ภาพรวมผู้เข้าร่วมอบรมเชิงปฏิบัติการฯ จาก GIZ กทม. และวิทยากร

31 กรกฎาคม พ.ศ. 2568 – ในยุคที่ปัญหาขยะพลาสติกกำลังคุกคามตั้งแต่มหาสมุทรไปจนถึงชุมชน โครงการการทำงานร่วมกันเพื่อลดการใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (CAP SEA) ซึ่งดำเนินการโดย GIZ ประจำประเทศไทย ได้ก้าวสู่ขั้นต่อไปด้วยการรวมพลังผู้มีส่วนเกี่ยวข้องจากหลายภาคส่วน เพื่อร่วมกันสร้างมุมมองใหม่ในการจัดการขยะบรรจุภัณฑ์ของกรุงเทพฯ

จึงมีการจัด การอบรมเพิ่มศักยภาพผู้บริหารกรุงเทพมหานครด้านการจัดการขยะอย่างยั่งยืน ตามหลักการขยายความรับผิดชอบของผู้ผลิต (Extended Producer Responsibility – EPR) เศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy – CE) และร่างพระราชบัญญัติการจัดการบรรจุภัณฑ์อย่างยั่งยืน” ที่โรงแรมแมนดาริน กรุงเทพฯ ร่วมกับโครงการ การลดการใช้ การออกแบบที่ยั่งยืน และการรีไซเคิลบรรจุภัณฑ์พลาสติกเพื่อป้องกันขยะในทะเล (MA-RE-DESIGN) และกรุงเทพมหานคร (กทม.) ซึ่งถือเป็นอีกหนึ่งก้าวสำคัญของเมืองหลวงในการเดินหน้าสู่ระบบการจัดการขยะที่ยั่งยืน

ความท้าทายที่ต้องเผชิญร่วมกัน

ประชากรในกรุงเทพฯ สร้างขยะหลายพันตันต่อวัน โดยส่วนใหญ่เป็นขยะบรรจุภัณฑ์ แม้กรุงเทพมหานคร (กทม.) จะได้ริเริ่มมาตรการสำคัญ เช่น นโยบาย “ไม่เทรวม” และการจัดเก็บค่าธรรมเนียมเก็บขยะตามหลักการ “จ่ายตามที่ทิ้ง” (Pay-As-You-Throw – PAYT) เพื่อจูงใจให้ครัวเรือนแยกขยะตั้งแต่ต้นทาง แต่ปัญหาที่ทุกคนเผชิญนั้นอยู่ยังต้องการแนวทางแก้ไขที่บูรณาการและครอบคลุมมากยิ่งขึ้น

ที่มา: กรุงเทพมหานคร, 2568

ด้วยวิสัยทัศน์ระยะยาว กทม. ซึ่งเป็นพันธมิตรหลักของโครงการ CAP SEA จึงร่วมมือกับภาคเอกชนพัฒนาศูนย์คัดแยกวัสดุรีไซเคิล (Material Recovery Facility – MRF) ที่รับขยะบรรจุภัณฑ์ที่เก็บแยกมา และทำการแยกประเภทวัสดุ เช่น พลาสติก, กระดาษ, โลหะ ในพื้นที่หนองแขม ซึ่งถือเป็นกรณีศึกษา ของพันธกิจที่มีร่วมกันระหว่างโครงการ CAP SEA และ MA-RE-DESIGN ในการเสริมสร้างหลัก CE และ EPR ศูนย์แยกขยะนี้สะท้อนให้เห็นถึงการทำให้นโยบายกลายเป็นโครงสร้างพื้นฐานที่จับต้องได้ และสามารถนำวัสดุรีไซเคิลกลับเข้าสู่ระบบได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ที่มา: PPP Plastics และ สถาบันวิจัยสิ่งแวดล้อมเพื่อความยั่งยืนจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,2568

ช่วงเวลานี้ถือเป็นจุดเปลี่ยนที่สำคัญ เนื่องจาก กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมของไทย (ทส.) กำลังร่างกฎหมายการจัดการบรรจุภัณฑ์ฉบับใหม่ที่มีพื้นฐานจากแนวคิด EPR และ CE สำหรับกรุงเทพฯ นี่เป็นทั้งโอกาสและความรับผิดชอบในการเป็นตัวอย่างของการเปลี่ยนแปลง การจัดอบรมในครั้งนี้จึงเกิดขึ้นจากการตระหนักว่า การจัดการบรรจุภัณฑ์อย่างยั่งยืนไม่ใช่แค่การเปลี่ยนนโยบาย แต่ต้องเปลี่ยนวิธีคิดไปสู่ระบบวงจรใหม่ ที่เชื่อมโยงการกระทำในระดับท้องถิ่นกับกรอบนโยบายระดับชาติ และความร่วมมือระดับภูมิภาค

การมีส่วนร่วมของผู้ที่เกี่ยวข้องแบบบูรณาการ

ภาพรวมผู้เข้าร่วมอบรมเชิงปฏิบัติการฯ จาก กทม. และวิทยากร

การอบรมครั้งนี้ รวบรวมเสียงที่หลากหลายเพื่อจุดมุ่งหมายเดียวกัน ทั้งผู้บริหารจาก กทม. อาทิ ผู้อำนวยการด้านความยั่งยืน หัวหน้าฝ่ายรักษาความสะอาดและสวนสาธารณะจากสำนักงานเขตต่างๆ และผู้แทนจากสำนักสิ่งแวดล้อม รวมถึงภาคเอกชนอย่าง PPP Plastic ผู้ร่วมพัฒนาโรงงาน MRF นักวิจัยจากสถาบันวิจัยสิ่งแวดล้อมเพื่อความยั่งยืนจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และผู้เชี่ยวชาญจาก GIZ ร่วมสร้างบทสนทนาเชิงลึกระหว่างผู้กำหนดนโยบาย ผู้ปฏิบัติงาน และผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทาง เพื่อเสริมศักยภาพให้กับกทม. ในการพัฒนานโยบายและแผนปฏิบัติระยะสั้น กลาง และยาวให้สอดคล้องกับหลักการ CE และ EPR

ดร.ภาณุวัฒน์ นำเสนอนโยบายและแผนจัดการขยะต้นทางของกรุงเทพมหานคร

ช่วงเช้า ดร.ภาณุวัฒน์ อ่อนเทศ ผู้อำนวยการสำนักงานยุทธศาสตร์จัดการมูลฝอย สำนักสิ่งแวดล้อม กรุงเทพมหานคร นำเสนอ “นโยบายและแผนจัดการขยะต้นทางของกรุงเทพมหานคร” ด้วยการอธิบายถึงความท้าทายด้านการจัดการขยะในกรุงเทพฯ เช่น ปริมาณขยะที่เพิ่มขึ้น การคัดแยกขยะตั้งแต่ต้นทางที่ยังไม่เพียงพอ และต้นทุนการกำจัดที่สูงขึ้น พร้อมเน้นย้ำถึงความสำคัญของการจัดการขยะต้นทาง และชี้ให้เห็นว่า หลัก 3Rs – ลดการใช้ (Reduce) ใช้ซ้ำ (Reuse) และรีไซเคิล (Recycle) เป็นรากฐานของยุทธศาสตร์การจัดการขยะของ กทม. หัวใจสำคัญของการนำเสนอคือการส่งเสริมความรับผิดชอบร่วมกันระหว่างผู้ผลิตและผู้บริโภค โดยผู้ผลิตควรมีความรับผิดชอบต่อผลิตภัณฑ์ตลอดวงจรชีวิต ตามหลัก EPR ขณะที่ผู้ก่อขยะ ไม่ว่าจะเป็นครัวเรือน ชุมชน หรืออาคาร ควรถูกกำหนดให้มีหน้าที่ตามกฎหมายในการคัดแยกและจัดการขยะตั้งแต่ต้นทาง สอดคล้องกับเป้าหมายของ กทม. ที่ต้องการให้การแยกขยะเป็นพฤติกรรมบังคับใช้ทั่วทั้งเมือง

ดร.สุจิตรา นำเสนอแนวคิด EPR, เศรษฐกิจหมุนเวียน, PAYT และตัวอย่างจากต่างประเทศ

ต่อมา ดร.สุจิตรา วาสนาดำรงดี นักวิจัยเชี่ยวชาญ สถาบันวิจัยสิ่งแวดล้อมเพื่อความยั่งยืน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย อธิบายแนวคิด EPR, เศรษฐกิจหมุนเวียน และหลักการจ่ายตามที่ทิ้ง (PAYT) โดยเน้นว่านโยบายจัดการขยะอย่างยั่งยืนต้องอาศัยการปฏิรูปเชิงกฎหมายและสถาบันอย่างเป็นระบบ พร้อมยกตัวอย่างกรณีศึกษาจากต่างประเทศ เช่น เยอรมนี ฝรั่งเศส เกาหลีใต้ และญี่ปุ่น ที่แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของความร่วมมือระหว่างองค์กรผู้รับผิดชอบของผู้ผลิต (Producer Responsibility Organisation – PROs) และหน่วยงานท้องถิ่น อีกทั้งยังชี้ให้เห็นบทบาทของเครื่องมือทางเศรษฐกิจ เช่น PAYT ที่ช่วยสร้างแรงจูงใจในการแยกและลด

คุณภัทรพลนำเสนอความคืบหน้าของ ร่างพระราชบัญญัติการจัดการบรรจุภัณฑ์อย่างยั่งยืน ของประเทศไทย

จากนั้น คุณภัทรพล ตุลารักษ์ ที่ปรึกษาโครงการ MA-RE-DESIGN และ CAP SEA ได้นำเสนอความคืบหน้าของร่างพระราชบัญญัติการจัดการบรรจุภัณฑ์อย่างยั่งยืน ของประเทศไทย (ฉบับวันที่ 31 มกราคม 2568) โดยอธิบายโครงสร้างทางกฎหมายที่เสนอ บทบาทของผู้มีส่วนเกี่ยวข้องต่าง ๆ รวมถึงองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และแผนการดำเนินงานที่ตั้งเป้าเริ่มใช้จริงระหว่างปี พ.ศ. 2569–2570 กฎหมายฉบับนี้มุ่งหมายให้ผู้ผลิตมีความรับผิดชอบมากขึ้น กำหนดบทบาทหน้าที่ของท้องถิ่น (เช่น การเก็บและแยกขยะ) และสนับสนุนการออกแบบเชิงนิเวศและการใช้ซ้ำ พร้อมย้ำว่าการมีส่วนร่วมและการประสานงานของเทศบาลตั้งแต่ระยะเริ่มต้นเป็นสิ่งจำเป็น

ดร.อรทัยนำเสนอแผนที่นำทาง (roadmap) การพัฒนา ศูนย์คัดแยกวัสดุรีไซเคิล (MRF) ในเขตหนองแขม

ช่วงบ่าย ดร.อรทัย พงศ์รักธรรม ผู้อำนวยการฝ่ายกิจการด้านความยั่งยืน กลุ่มบริษัท ดาว ประเทศไทยและคณะกรรมการโครงการความร่วมมือภาครัฐ ภาคธุรกิจ ภาคประชาสังคม เพื่อจัดการพลาสติก และขยะอย่างยั่งยืน (PPP Plastics) นำเสนอแผนที่นำทาง (roadmap) การพัฒนา ศูนย์คัดแยกวัสดุรีไซเคิล (MRF) ในเขตหนองแขม ซึ่งมีความร่วมมือกับสำนักงานเขต การบูรณาการผู้ประกอบการนอกระบบ (informal sector actors) เช่น ร้านรับซื้อของเก่าและซาเล้ง รวมถึงนวัตกรรมดิจิทัลอย่างแพลตฟอร์ม “Recycled Market” และโมเดลนำร่องหลายรูปแบบ เช่น “ไม่ทิ้งปน”, “ปทุมวันโมเดล” และ “คลองเตยโมเดล” ที่เป็นตัวอย่างของเศรษฐกิจหมุนเวียนที่เกิดขึ้นจริงในพื้นที่

เรียนรู้ผ่านการแลกเปลี่ยน

การอบรมจัดขึ้นโดยให้ผู้เข้าร่วมได้พูดคุย โต้ตอบ แสดงความคิดเห็นอย่างมีอิสระผ่านกิจกรรมกลุ่มย่อย โดยหัวหน้าฝ่ายความยั่งยืน หัวหน้าฝ่ายรักษาความสะอาดและสวนสาธารณะจากสำนักงานเขต และผู้แทนจากสำนักสิ่งแวดล้อม ได้เข้าร่วมกิจกรรมเพื่อหาทางออกเชิงพื้นที่สำหรับพัฒนาระบบแยกขยะใน 50 เขตของกรุงเทพฯ

ผู้เข้าร่วมถูกแบ่งกลุ่มตามกลุ่มเขตของ กทม. เพื่อแลกเปลี่ยนประสบการณ์และความท้าทายตามบริบททางภูมิศาสตร์และเศรษฐกิจ สังคมของแต่ละพื้นที่ โดยมี GIZ และผู้เชี่ยวชาญด้านเทคนิคเป็นกระบวนกรประจำกลุ่ม โดยให้แต่ละกลุ่มได้ทำแผนที่นโยบายจัดการขยะในปัจจุบัน ระบุอุปสรรคและแรงสนับสนุนที่ต้องการเพิ่มเติมจากมาตรการที่ดำเนินการอยู่ในปัจจุบัน และเสนอแนวทางปฏิบัติที่สอดคล้องกับการพัฒนา MRF และกฎหมาย EPR ที่จะมาถึงในอนาคต

ประเด็นความท้าทายร่วมกัน ได้แก่

• ความจำเป็นในการบังคับใช้กฎหมายแยกขยะอย่างเข้มงวดในระดับครัวเรือนและอาคาร
• ความเข้าใจและการมีส่วนร่วมของประชาชนในการแยกขยะที่ยังมีจำกัด
• โครงสร้างพื้นฐานที่ไม่เพียงพอ เช่น ถังแยกขยะและเส้นทางเก็บขยะที่แยกชัดเจน
• การระบุบทบาทหน้าที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นให้ชัดเจนในร่างกฎหมาย EPR
• ความจำเป็นในการสนับสนุนด้านงบประมาณจากภาคเอกชนหรือ PRO เพื่อการลงทุนในบุคลากรและโครงสร้างพื้นฐาน เช่น MRF ขนาดเล็กในแต่ละกลุ่มเขต เพื่อเตรียมพร้อมรับการดำเนินงานตาม EPR

กิจกรรมกลุ่มย่อยครั้งนี้ไม่เพียงเปิดโอกาสให้เกิดการเรียนรู้และแลกเปลี่ยนประสบการณ์ในแต่ละพื้นที่ แต่ยังทำให้ตระหนักถึงความรับผิดชอบร่วมกันในหมู่ผู้ปฏิบัติงานด่านหน้าของ กทม. โดยข้อมูลและข้อเสนอจากการอภิปรายจะถูกนำไปใช้ประกอบข้อเสนอแนะเชิงนโยบายต่อการพัฒนาแนวทางการจัดการขยะ และการวางยุทธศาสตร์การดำเนินงาน EPR ของ กทม. ในอนาคต

ภาพจากกิจกรรมกลุ่มย่อย